Այսօր Լեռնային Ղարաբաղից (Արցախից) տեղահանված հազարավոր մարդիկ ողջ հայ ժողովրդի հետ միասին նշում են Օսմանյան Թուրքիայում Հայոց ցեղասպանության 110-րդ տարելիցը: Ընդհուպ մինչև 2023 թվականի սեպտեմբերի էթնիկ զտումները անկախ Արցախում ամեն տարի պետական մակարդակով նշվում էր համազգային այս ողբերգության հերթական տարելիցը։
Ինչպես հայտնի է, մարտի 29-ին Երևանի Ազատության հրապարակում ծրագրված է Արցախից տեղահանված անձանց մասշտաբային հանրահավաք՝ կազմակերպված «Արցախի քաղաքացիների իրավունքների պաշտպանության խորհրդի» կողմից, որը ստեղծվել է «Հանուն Արցախի» միավորման նախաձեռնությամբ և ընդգրկում է արցախցիների գրեթե բոլոր հասարակական շրջանակները: Հանրահավաքում բարձրացվելու են հետևյալ հարցերը. Արցախ կոլեկտիվ վերադարձի իրավունքի երաշխիքներ, սոցիալական խնդիրների լուծման և Արցախի տեղահանված բնակիչներին ֆինանսական ու բնակարանային աջակցության տրամադրման ծրագրերի պատշաճ իրականացման պահանջ, Բաքվի բանտերից հայ բանտարկյալների վերադարձման պահանջ, Արցախի հայկական մշակութային ժառանգության պահպանման պահանջ:
Տարիներ շարունակ դեկտեմբերի 10-ը հանդիսավորությամբ և ժողովրդականորեն նշվել է Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետությունում (Արցախի Հանրապետություն) որպես կրկնակի տոն՝ ԼՂՀ պետական անկախության համար հանրաքվեի (1991թ.) և ԼՂՀ Սահմանադրության ընդունման օր (2006թ.):
Օրերս Իսլամական հեղափոխության պահապանների կորպուսը հաղորդագրություն տարածեց Հայաստանի Հանրապետությանը Բաքվի բռնապետի հասցեագրած հերթական սպառնալիքների մասին: «Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևը վերջերս հայտարարել էր, որ Հայաստանը պետք է վայր դնի զենքը, այլապես նրան ծանր վախճան է սպասվում… Իրանի ռազմական հրամանատարներն ու առաջնորդը միշտ հստակ զգուշացրել են. «Եթե Ադրբեջանը քայլեր ձեռնարկի Հայաստանի և Իրանի միջև աշխարհագրական սահմանները փոխելու համար, դա կարող է լուրջ հետևանքներ ունենալ»,- նշվում է հաղորդագրության մեջ:
1948 թվականի դեկտեմբերի 10-ին ՄԱԿ-ի Գլխավոր ասամբլեայի կողմից Մարդու իրավունքների համընդհանուր հռչակագրի ընդունումը խթանեց Մարդու իրավունքների պաշտպանության միջազգային շարժումը: Մարդկության պատմության մեջ առաջին անգամ պաշտոնապես ամրագրվեցին քաղաքացիական, քաղաքական, տնտեսական, սոցիալական և մշակութային հիմնական իրավունքները, որոնք պետք է հասանելի լինեն յուրաքանչյուր մարդու: Ավելին, հռչակագիրը ժողովուրդների և պետությունների առջև դրեց կոնկրետ խնդիր, «որի իրականացմանը պետք է ձգտեն բոլոր ժողովուրդներն ու պետությունները»։ Ժամանակի ընթացքում այդ իրավունքները ճանաչվեցին լայն հասարակայնության կողմից որպես հիմնական նորմեր, որոնք պետք է պահպանի և պաշտպանի յուրաքանչյուր ոք... Սակայն այդ ամենը զարմանալիորեն երբեք գործնականում չի վերաբերել և այսօր անփոփոխ շրջանցում է Ադրբեջանին. փորձագետների գնահատամամբ՝ Եվրոպայի ամենից ավատորիտար երկրին և, ըստ էության, ինչպես նշում են դիտորդները՝ ֆաշիստական ավտոկրատիային։
Ցավով ստիպված ենք արձանագրել, որ թշնամու ջրաղացին ջուր լցնելը սովորական երևույթ է դարձել ժամանակակից Հայաստանի քաղաքական իսթեբլիշմենթի ներկայացուցիչների շրջանում։ Գիտակցաբար է արվում դա, թե անտեղյակության կամ տարրական անգրագիտության պատճառով, այլ հարց է։ Բայց փաստը մնում է փաստ։ Հոկտեմբերի 20-ին ԱԺ նախագահ Ալեն Սիմոնյանը, պատասխանելով «Ազատության» հարցին, թե իրավունք ունի՞ արդյոք Ադրբեջանը հարձակվելու Հայաստանի և Արցախի վրա, հայտարարեց, թե «Ադրբեջանն արեց Ղարաբաղում մի գործողություն, որի տակ ինքն ուներ առնվազն 3-4 ՄԱԿ-ի բանաձև»։ Օպերատիվ կերպով արձագանքելով դրան՝ Արցախի Մարդու իրավունքների պաշտպան Գեղամ Ստեփանյանն անընդունելի և դատապարտելի անվանեց ՀՀ Ազգային ժողովի նախագահի այդ հայտարարությունը:
ԱՄՆ-ում քննիչները երրորդ մեղադրանքն են առաջադրել ԱՄՆ Ներկայացուցիչների պալատի անդամ, Տեխասից դեմոկրատ կոնգրեսական Հենրի Կուելյարի գործով՝ մեղադրելով նրան Ադրբեջանի կողմից վերահսկվող էներգետիկ ընկերությունից և Մեքսիկայում գործող բանկից խոշոր կաշառք ստանալու մեջ: Ավելի վաղ՝ մայիսի 1-ին, 67-ամյա Իրադա Ախունդովան Հյուսթոնի ֆեդերալ դատարանում իրեն մեղավոր է ճանաչել նրանում, որ գործել է որպես Ադրբեջանի գործակալ: Մասնավորապես, նա օժանդակել է կոնգրեսականի կնոջը՝ Իմելդա Կուելյարին 60 հազար դոլար վճարելուն. Վերջինիս նույնպես մեղադրանք է ներկայացվել։
Մենք արդեն գրել ենք բռնապետների ընկալման և լեզվի առանձնահատկությունների, շուրջը տեղի ունեցող ամենի շրջված ըմբռնման և իրադարձությունների ու գործողությունների խիստ աղավաղված ու կողմնակալ գնահատման մասին, երբ մի բռնապետը պատրաստ է արդարացնել մյուսի բոլոր սրբապղծությունները... Հիրավի զարմանալի ֆենոմեն, քանզի նորմալ, ողջամիտ մարդը չի կարող ասել մեկ բան, իսկ նկատի ունենալ ճիշտ հակառակը։ Թեպետ, ամեն ինչի մասին՝ հերթականությամբ…
Օտարերկրացի բազմաթիվ զբոսաշրջիկները, այցելելով Լեռնային Ղարաբաղի (Արցախի) մայրաքաղաք Ստեփանակերտ, ապշում էին նրա փողոցների մաքրությամբ ու կոկիկությամբ. դրանք վաղ առավոտից խնամքով մաքրում ու լվանում էին, ասես մարդիկ տոնի էին պատրաստվում։ Եվ իսկապես, այդպիսի մաքրությունը ուրախ ու լուսավոր տրամադրություն էր պարգևում։ Ծխախոտի քնթուկներ անգամ անհնար էր գտնել մայթերին ու շենքերի բակերում։ Ստեփանակերտցիների մաքրասիրությունն արտահայտվում էր ոչ միայն փողոցներում աղտեղությունների բացակայությամբ, այլև անմաքուր մտքերի ու արարքների բացառումով, ավանդական հյուրընկալությամբ, որը հրապուրում էր զբոսաշրջիկներին աշխարհի տարբեր անկյուններից:
Այսօր ողջ քաղաքակիրթ աշխարհը սգում է «Կրոկուս Սիթի Հոլլ»-ում տեղի ունեցած ահաբեկչության անմեղ զոհերի համար։ Մինչդեռ վերլուծաբանները Ռուսաստանին նախազգուշացնում են ահաբեկչական նոր գրոհների մասին։ Մասնավորապես, այդպիսի գրոհների հավանականություն է կանխատեսում իրանցի քաղաքագետ և իրավաբան Ահմադ Կազիմին, կապակցելով դա «Կովկասում Ռուսաստանի մի շարք սխալների խորապատկերին» ստեղծված իրավիճակի հետ: Ընդ որում նա նշում է, որ «Բաքվի և Անկարայի կողմից սատարվող ծայրահեղականների գրոհները կավելանան»: Վերն ասվածի առնչությամբ կարևոր եմ համարում ընթերցողի հիշողության մեջ թարմացնել իմ մի քանի մտքեր, որոնք շարադրել եմ հայ-ռուսական լրատվամիջոցներում դեռևս 2020 թվականին՝ «44-օրյա պատերազմի», իսկ ըստ էության՝ Արցախի դեմ թուրք-ադրբեջանական սանձարձակ ահաբեկչության ընթացքում։